13 Aralık, Türk edebiyatının unutulmaz isimlerinden Oğuz Atay’ın ölüm yıl dönümü. 1977 yılında aramızdan ayrılan Atay, eserleriyle yalnızca Türk edebiyatına değil, edebiyat dünyasına da derin bir iz bıraktı.
1934 yılında İnebolu’da doğan Atay, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi’nden mezun oldu. Akademik kariyerini sürdürürken, yazın dünyasında bambaşka bir kimlikle tanındı. 1971 yılında yayımlanan ve edebiyatımızda çığır açan eseri Tutunamayanlar, modern Türk romanının öncülerinden biri olarak kabul edildi. Bu roman, bireyin toplumla çatışmasını, varoluş sancılarını ve modern dünyanın karmaşasını mizah ve ironiyle harmanlayarak anlattı.
Atay’ın diğer önemli eserleri arasında Tehlikeli Oyunlar, Bir Bilim Adamının Romanı (hocası Mustafa İnan’ın hayatını anlattığı biyografik roman) ve öykülerinden oluşan Korkuyu Beklerken yer alır. Ayrıca Oyunlarla Yaşayanlar adlı tiyatro oyunu, onun çok yönlü bir sanatçı olduğunu gösterir.
Atay’ın eserleri, yazıldığı dönemde hak ettiği ilgiyi görmese de zamanla kültleşmiş ve geniş kitleler tarafından okunmaya başlanmıştır. Oğuz Atay, bireyin yalnızlığını, yabancılaşmasını ve hayata tutunma çabalarını eşsiz bir üslupla dile getirirken, okuyucularına derin bir ayna tutmuştur.
Oğuz Atay, çağının ötesinde bir yazar olarak, edebiyat anlayışını zenginleştiren birçok düşünür ve yazardan etkilenmiştir. Onun etkileyici anlatımında bu isimlerin izleri görülür;
Franz Kafka
Kafka’nın bireyin iç dünyasına odaklanan, absürt ve varoluşsal temaları, Atay’ın eserlerinde güçlü bir biçimde hissedilir. Özellikle Tutunamayanlar ve Tehlikeli Oyunlar gibi romanlarında, bireyin toplumla çatışması, yalnızlık ve yabancılaşma Kafkaesk bir atmosferle aktarılmıştır.
James Joyce
Atay, modernist yazının en önemli isimlerinden biri olan Joyce’un bilinç akışı tekniğinden etkilenmiştir. Tutunamayanlar‘da kullanılan parça parça anlatım yapısı ve karakterlerin içsel monologları, Joyce’un Ulysses ve Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi eserleriyle benzerlik gösterir.
Albert Camus ve Jean-Paul Sartre
Varoluşçuluk akımının öncüsü olan bu iki yazar, Atay’ın özellikle bireyin anlam arayışını işlediği metinlerinde iz bırakmıştır. Atay’ın karakterleri, çoğu zaman Camus’nün “absürd insan”ına ya da Sartre’ın özgürlük ve seçim kavramlarına göndermeler yapar.
Yerli Edebiyat ve Mizah Geleneği ile
Atay, sadece Batılı yazarlardan değil, yerli edebiyatın büyük isimlerinden de etkilenmiştir. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın modernleşme sancılarını anlatan derinlikli üslubu, Atay’ın eserlerinde farklı bir dille yeniden hayat bulmuştur. Ayrıca Aziz Nesin’in mizahi dili ve ironik bakış açısı, Atay’ın özellikle hicivlerinde kendini hissettirir.
Bilinçli Bir “Tutunamayan” Olarak Kendi Yaşamı, Akademik çevrelerdeki gözlemleri, toplumun birey üzerindeki baskıları ve bir entelektüel olarak yaşadığı “anlaşılamama” hissi, yazdıklarının temelini oluşturmuştur.
Atay, bu çeşitli etkileri kendi eşsiz üslubuyla harmanlayarak, sadece çağının değil, günümüzün de ötesinde bir yazar olmayı başarmıştır. Onun eserlerinde bu etkilerin izlerini fark etmek, okuyuculara zengin bir edebi yolculuk sunar.
Aramızdan ayrılışının üzerinden geçen onlarca yıla rağmen, Oğuz Atay’ın düşünceleri ve eserlerinin etkisi hala sürmektedir. Ölümünün 47. yılında onu bir kez daha sevgi ve saygıyla anıyoruz.